Saturday, September 29, 2007

Om een protestantse tegencultuur in Polen - RD 29/9/07

Om een protestantse tegencultuur in Polen
27-09-2007 10:54 gewijzigd 27-09-2007 10:55 K. van der Zwaag

Dr. Wojciech Szczerba, rector van de Evangelical School of Theology in het Poolse Wroclaw.
Hij maakt een gedreven en energieke indruk. Noch zijn uiterlijk, noch zijn vloeiende Engels wekt de suggestie dat hij een Pool is. Als rector van de Evangelical School of Theology (EST) in het Poolse Wroclaw zet dr. Wojciech Szczerba zich in om de Bijbelse boodschap en het protestantisme te verspreiden in het rooms-katholieke Polen. „We zijn overtuigd protestants, maar hechten aan een goede verstandhouding met de Rooms-Katholieke Kerk, al was het alleen maar om karikaturen de wereld uit te helpen.”

De eerste aanzet voor de EST lag halverwege de jaren tachtig in de vorige eeuw. „De opleiding was de eerste in haar soort binnen de evangelische beweging, ook het eerste theologisch seminarie dat na de val van het communisme in de jaren tachtig werd opgericht. Het seminarie was een waagstuk, omdat de economische situatie penibel en het wetenschappelijk peil van veel scholen laag was.”

Op 1 oktober 1990 opende de school, oorspronkelijk Biblical Theological Seminary geheten, de deuren voor achttien studenten. De grondslag was Bijbelgetrouw en orthodox, zoals onder meer blijkt uit de opvatting van de Bijbel als het geïnspireerde Woord van God, de zondeval en de enige redding in Jezus Christus, de opstanding van de gelovigen tot het eeuwige leven en de eeuwige ondergang van de ongelovigen.
Meer dan 400 studenten hebben inmiddels hun opleiding aan de EST gevolgd. De opleiding biedt gelegenheid tot het behalen van de bachelortitel. „Polen is streng in het geven van accreditatie voor de masteropleiding”, zegt dr. Szczerba, „en vraagt daarvoor minimaal vier hoogleraren.” Momenteel volgen 105 studenten de opleiding.

De EST heeft vorig jaar een partnerovereenkomst gesloten met de Evangelische Theologische Faculteit (ETF) in Heverlee, waar dr. Szczerba deze maand aanwezig was tijdens de jaarlijkse doctoraatsweek. Szczerba benadrukt het belang van een partnerschap met opleidingen in het buitenland. „We hebben een breed Europees perspectief nodig. Poolse evangelicalen zijn soms erg op Amerika gericht, waar ik op zich geen bezwaar tegen heb, maar de Poolse situatie is anders en vergt een eigen benadering.”

Overtuigd rooms
Polen is een rooms-katholiek land. Tussen de 93 en de 97 procent van de bevolking rekent zich tot de Rooms-Katholieke Kerk. Van hen is tussen de 60 en 65 procent actief bij de kerk betrokken.
„Aan de roomse seminaries bevinden zich nu 6000 studenten. Dat is een indrukwekkend aantal. Het geeft aan dat het katholicisme nog steeds erg belangrijk is voor de overgrote meerderheid van de Poolse bevolking. Deze vorm van homogeniteit brengt echter ook met zich mee dat Polen weinig weten over andere godsdiensten en kerkelijke tradities. Zelfs priesters en seminariestudenten hebben nauwelijks kennis van de protestantse leer. Hun kennis blijft beperkt tot algemene ideeën dat protestanten het gezag van de paus niet onderschrijven, Maria niet vereren en dat priesters niet mogen trouwen.”

De officiële relatie tussen rooms-katholieke en protestantse leiders verloopt goed. „Op een lager niveau liggen situaties moeilijker, bijvoorbeeld wanneer protestantse en evangelische gemeenten zich bezighouden met zending en evangelisatie. Dan worden zij gekritiseerd en beschouwd als sekten of gevaarlijke organisaties.”
Na de val van het communisme leek het Poolse katholicisme zwakker te worden. „Maar Johannes Paulus II zorgde er in Polen voor dat velen terugkeerden tot de Rooms-Katholieke Kerk. Mensen bleken ook onzeker te zijn geworden door het kapitalisme en de vrije markt. De Rooms-Katholieke Kerk reageerde hier adequaat op. Zij was en is nog steeds politiek betrokken en ontwikkelt maatschappelijke initiatieven om mensen te helpen. Velen beschouwen de Rooms-Katholieke Kerk als een schuilplaats na de val van het communisme.”

Protestantisme
Het totaalaantal protestanten in Polen wordt op 100.000 geschat, ongeveer 1 procent van de 40 miljoen inwoners. Het is helaas een sterk verdeelde gemeenschap, constateert Szczerba. „Dat is vooral het geval onder evangelischen. De soms erg kleine gemeenschappen werken nauwelijks met elkaar samen. Zij zorgen in Polen niet voor iets wat je een protestants-evangelische cultuur zou kunnen noemen. Er zijn te weinig intellectuelen en er is geen traditie.”
Het is moeilijk om Polen met het Evangelie te bereiken. „Wie Pool is, is katholiek, en wie protestant of evangelisch is, kan moeilijk een Pool zijn, dat is het algemene gevoelen”, zegt Szczerba. „Protestantisme werd vaak verbonden met Duitse invloeden. Een lutheraan is een Duitser, een oosters-orthodoxe een Rus en een rooms-katholiek dus een Pool. Het rooms-katholicisme vormt de kern van de Poolse cultuur en identiteit, zoals die met name gevormd is in de negentiende en de twintigste eeuw. Vaak zijn protestanten en evangelischen bekeerlingen uit de Rooms-Katholieke Kerk, en dat bevordert een goede verstandhouding niet.”

Gelukkig zijn er nu, volgens dr. Szczerba, allerlei vernieuwingsbewegingen actief binnen de Rooms-Katholieke Kerk. „Het betreft bovenkerkelijke bewegingen die mensen van verschillende achtergronden inspireren. Er spelen ook behoorlijk veel plaatselijke initiatieven uit verschillende kerkelijke tradities. In mijn stad ontmoeten de rooms-katholieke kerk, de oosters-orthodoxe kerk, de lutherse kerk en evangelische kerken elkaar regelmatig. Wij hebben gemeenschappelijke gebedsdiensten. Dat geeft hoop voor de jonge generatie, die de situatie in Europa beter kent en meer openstaat voor een oecumenische gezindheid.”

Ook de EST wil een voorbeeld van samenwerking zijn. „In onze opleiding zijn mensen vanuit verschillende achtergronden actief, zoals evangelischen, methodisten, luthersen, gereformeerden en rooms-katholieken. Wij hebben een gezamenlijke geloofsovereenkomst getekend waarop we elkaar kunnen aanspreken. Zo proberen we een getuigenis te geven dat nationalistische en kerkelijke grenzen doorbreekt.”

Dr. Szczerba heeft misverstanden bij de Rooms-Katholieke Kerk willen wegnemen door bijvoorbeeld twee hoogleraren uit deze kerk te benoemen. „Het gaat wel om theologisch minder gevoelige vakken, zoals talen en filosofie, maar het is een signaal naar de Rooms-Katholieke Kerk dat wij haar respecteren. Wij willen een positief alternatief bieden, niet een negatieve reactie op deze kerk. Het gebeurt helaas nogal eens dat evangelische gemeenten Polen als een heidens land beschouwen dat hoognodig beëvangeliseerd moet worden. Hopelijk worden deze praktijken in de toekomst minder.”

Emigratie
Veel Polen zouden graag naar het Westen emigreren. Volgens officiële statistieken zijn de laatste twee jaar 1,3 miljoen mensen uit Polen vertrokken. „Officieuze bronnen spreken zelfs van 2 miljoen. Dat is een reusachtig aantal. Het schijnt dat de grote werkloosheid -nu 11 procent, twee jaar geleden zelfs 18 procent- daar de oorzaak van is. Het tragische is dat de meeste van hen jonge, creatieve mensen zijn, mensen die het land juist nodig heeft.”
Dr. Szczerba betreurt het dat ook veel jongeren uit de protestantse en de evangelische beweging in Polen voor emigratie kiezen „en daarmee de ontwikkeling van de protestantse en de evangelische beweging in Polen hinderen. Hopelijk keren ze door de snelgroeiende economie in Polen terug om in eigen land te investeren.”

De Poolse rector heeft met zijn seminarie het hele land op het oog. „Onze opleiding heeft niet alleen het doel voorgangers in kerken en leiders van christelijke organisaties te vormen, maar ook een protestantse of evangelische tegencultuur te scheppen. Er is grote behoefte aan christelijke waarden in de Poolse samenleving. Er is geen arbeidsethiek, mensen hebben geen idee van verantwoordelijkheid. Veel Polen bedriegen en stelen.”

Er zijn niet alleen kerkleiders nodig, maar ook christelijke advocaten, artsen en politici. „Stukje bij beetje komen er steeds meer beter opgeleide mensen, die kennis hebben genomen van de situatie in het buitenland en die ook christen zijn. Toch zal het nog wel lange tijd duren voordat er een sterke protestantse traditie in Polen is. Wat in de zestiende en de zeventiende eeuw in Polen aan protestantisme heeft bestaan, is nu uitgestorven.”

------------------------Van altaarknaap naar protestants rector
Wojciech Szczerba (36) groeide op in een rooms-katholiek gezin. Hij was altaarknaap en had in gedachten nog eens priester te zullen worden.
Op de middelbare school beleefde hij, wat hij noemt, „een crisis in het geloof.” „Ik had veel existentiële vragen en geen antwoorden. Ik kon mij niet vinden in de antwoorden van de Rooms-Katholieke Kerk, die toentertijd heftig verwikkeld was in de politiek. Ik was niet politiek geïnteresseerd, maar wel bezorgd om mijn leven met God.”
Wojciech vond het antwoord in de protestantse traditie met haar „eenvoudige leer en de nadruk op een nauwe, persoonlijke relatie met God. Het sloot nauw aan bij mijn innerlijk verlangen.”
Szczerba is baptist, afgestudeerd aan de EST en de Christelijke Theologische Academie in Warschau. Hij haalde in 2000 zijn doctorstitel aan de universiteit van Wroclaw op het vakgebied van de patristiek. Hij is nu rector aan de EST en doceert onder meer Nieuwe Testament.